Wątroba jest największym gruczołem w organizmie człowieka i pełni wiele funkcji. Odpowiada m.in.: za metabolizm białek i węglowodanów, magazynowanie glikogenu, witamin (A, D, K, B12) i składników mineralnych (żelazo, miedź) czy detoksykację organizmu ze szkodliwych substancji.
Spośród wielu chorób wątroby najczęściej występującym schorzeniem jest stłuszczenie wątroby. To zaburzenie polegające na gromadzeniu triglicerydów (cząsteczek tłuszczu) w komórkach wątrobowych (hepatocytach). Stłuszczenie wątroby dzielimy na dwa rodzaje: alkoholowe i niealkoholowe (NASH, nonalcoholic steatohepatitis), które zalicza się do grupy niealkoholowych stłuszczeniowych chorób wątroby (NFLD, nonalcoholic fatty liver disease). Czynnikami prowadzącymi do rozwoju alkoholowego stłuszczenia wątroby jest przede wszystkim spożywanie alkoholu, a także nieodpowiednia dieta i predyspozycje genetyczne. Niealkoholowe stłuszczenie wątroby występuje najczęściej u osób dostarczających wraz z dietą nadmierną ilość kalorii, spożywających w szczególności potrawy tłuste, oraz u osób cierpiących na zaburzenia metaboliczne (otyłość, cukrzyca) lub po zatruciach grzybami, toksynami. Stłuszczenie wątroby może wystąpić również w przypadkach gwałtownej redukcji masy ciała, długotrwałym niedożywieniu białkowym, długotrwałym leczeniu pozajelitowym lub w sytuacji zaburzeń czynności wewnątrzwydzielniczej (choroba Cushinga, ciąża).
Nieleczona choroba może powodować uszkodzenia wątroby i brak możliwości pełnienia przez nią funkcji metabolicznych, a w konsekwencji doprowadzić do poważnych powikłań takich jak włóknienie, zapalenie czy marskość wątroby.
OBJAWY
Zazwyczaj choroba przebiega bezobjawowo. Do najczęściej spotykanych objawów zalicza się:
-brak łaknienia
– zmęczenie, osłabienie
– ból w prawej górnej części brzucha
– uczucie sytości
– uczucie bólu po tłustych potrawach
– wzdęcia
LECZENIE
Leczenie stłuszczenia wątroby musi uwzględniać eliminację czynników uszkadzających. Jednym z podstawowych warunków poprawy stanu zdrowia jest zmiana stylu życia, zadbanie o odpowiednią dietę i aktywność fizyczną, a w przypadku alkoholowego stłuszczenia wątroby konieczne jest odstawienie alkoholu.
DIETA
Dietoterapia w chorobach wątroby ma na celu dostarczenie wszystkich niezbędnych składników odżywczych potrzebnych do utrzymania prawidłowych przemian metabolicznych. Składniki diety powinny wyrównywać niedobory oraz wspomagać regenerację komórek wątroby. Dieta powinna być lekkostrawna, urozmaicona i gwarantować utrzymanie należnej masy ciała. Zaleca się spożywanie regularnych, niewielkich objętościowo 4-6 posiłków na dobę. W przypadku stłuszczeniowych chorób wątroby istotne jest odpowiednie przygotowywanie potraw, które należy przyrządzać na parze, gotować, dusić i piec w folii lub pergaminie, bez dodatku tłuszczu. Natomiast podstawą zup i sosów powinny być wywary warzywne.
Białko
Proteiny wpływają na proces odnowy komórek wątrobowych, dlatego jadłospis powinien opierać się na produktach będących źródłem pełnowartościowego białka: mleko i jego przetwory (chude mleko, jogurt naturalny, kefir, maślanka, odtłuszczony twaróg), jaja kurze gotowane na miękko lub w formie jajecznicy ściętej na parze, chude rodzaje mięs (indyk lub kurczak, cielęcina, królik, chuda wołowina) i chude ryby morskie (dorsz, pstrąg, mintaj, sandacz, flądra).
Tłuszcz
Zalecane są tłuszcze łatwo strawne, które są dobrze tolerowane i poprawiają walory smakowe potraw (olej rzepakowy, słonecznikowy, lniany, sojowy, oliwa z oliwek, świeże masło lub miękkie margaryny do smarowania). Z diety należy wykluczać tłuszcze o wysokim punkcie dymienia: łój, smalec, słonina.
Węglowodany
Z uwagi na częste występowanie chorób metabolicznych tj. otyłość i cukrzyca, dobrym wyborem będą produkty pełnoziarniste (pieczywo graham, kasza gryczana, ryż brązowy), które charakteryzują się niskim indeksem glikemicznym (IG) i nie podnoszą gwałtownie glikemii poposiłkowej. W przypadku częstego występowania wzdęć i biegunek należy wykluczyć z diety gruboziarniste produkty zbożowe i zastąpić je pieczywem pszennym, kaszą jęczmienną, manną, ryżem białym, płatkami owsianymi błyskawicznymi. Z jadłospisu powinno się wyeliminować cukry łatwo przyswajalne, mające wysoki IG (miód, dżemy, słodycze). Prowadzą one do zwiększonej syntezy triglicerydów w wątrobie i powodują nasilone procesy stłuszczania wątroby.
Warzywa i owoce
Produkty te są źródłem wielu witamin i minerałów, które niwelują powstawanie niedoborów tych składników i wspierają pracę wątroby. Szczególnie zalecane są dojrzałe owoce i warzywa jedzone na surowo, w postaci soków lub przecierów oraz w formie duszonej, gotowanej czy pieczonej, bez skórki i pestek. Do warzyw polecanych zalicza się: marchew, pasternak, pietruszka, seler, cukinia, dynia, buraki, sałata, pomidor. Wskazane owoce to: jabłka, banany, brzoskwinie, morele, owoce cytrusowe i jagodowe. Z diety należy wykluczyć warzywa kapustne, cebulowe i nasiona roślin strączkowych.
Napoje
W chorobie stłuszczenia wątroby zabronione jest spożywanie alkoholu, picie mocnej kawy i herbaty, kakao oraz słodkich napojów gazowanych. Poleca się wodę niegazowaną, świeżo wyciskane soki, a także słabe herbaty i napary z ziół (w szczególności z ostropestu plamistego).
Ostropest
Ostropest plamisty (Silybum marianum) to jedno z najbardziej popularnych i cenionych ziół stosowanych pomocniczo w leczeniu chorób wątroby. Zawiera sylimarynę, która ma działanie silnie odtruwające, przeciwzapalne, antyoksydacyjne i pomaga w odbudowie komórek wątrobowych, dzięki zwiększaniu tempa syntezy białek. Związek ten wykorzystywany jest do produkcji suplementów diety (Sylimaryna LABOR), które wspomagają procesy regeneracyjne w wątrobie.
|
ZALECANE |
ZAKAZANE |
|
Chude mleko i jego przetwory (kefir, jogurt naturalny) |
Tłuste mleko, śmietana, pełnotłuste sery żółte, topione |
|
Jaja kurze gotowane na miękko |
Jaja kurze gotowane na twardo, smażone na oleju |
|
Chude rodzaje mięs i ryb (kurczak, indyk, cielęcina, sandacz) |
Tłuste mięsa (schab, glonka, kiełbasa), ryby smażone, wędzone, konserwy rybne i mięsne, pasztety |
|
Olej rzepakowy, słonecznikowy, lniany, sojowy, oliwa z oliwek, świeże masło lub miękkie margaryny do smarowania |
Łój, smalec, słonina. |
|
Marchew, pasternak, pietruszka, seler, cukinia, dynia, ziemniaki gotowane, buraki, sałata, pomidor |
Kapustę, kalafior, cebulę, czosnek, groch, fasola, soczewica, soja, bób, świeży ogórek, warzywa marynowane w occie, grzyby |
|
Zupy gotowane na wywarach warzywnych |
Zupy gotowane na wywarach mięsnych |
|
Łagodne przyprawy: bazylia, tymianek, lubczyk, koperek, pietruszka, majeranek |
Ostre przyprawy: pieprz, ostra papryka, chrzan, czosnek, ocet, musztarda, |
|
Słaba herbata, woda niegazowana |
Alkohol, mocna kawa i herbata, kakao, napoje gazowane |
|
Kisiele, musy, biszkopty |
Słodycze i ciasta z kremem, batony, czekolada |
AUTOR: mgr Oliwia Kaczmarek
BIBLIOGRAFIA:
– Ciborowska H., Rudnicka A., DIETETYKA ŻYWIENIE ZDROWEGO I CHOREGO CZŁOWIEKA, Wydanie IV PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2019 Warszawa
– Bukol-Krawczyk K., Niealkoholowe stłuszczenie wątroby ? leczyć czy nie leczyć?,Forum Zaburzeń Metabolicznych 2010, tom 1, nr 1, 66?72
– Kołota A., The possibilities of silymarin extract use in alcoholic liver disease ? a literature review, Alcohol Drug Addict 2017; 30 (2): 137-154